Amiral Bristol Hemşirelik Okulu’nun eski fotoğraflarına bakarken hemşirelik kıyafetlerinin hayli değiştiğini belirgin bir şekilde farkediyoruz. Örneğin kep 20 yılı aşkın bir süredir hemşire üniformasının bir parçası değildir. Oysa hala aramızda hemşirelik mesleğini zihninde beyaz kep ile imgeleyenler vardır. Peki nasıl şekillendi ve ne sebeple değişime uğradı hemşirelik kıyafetleri?
Üniforma aynı amaç için çalışan resmi bir topluluğun giydiği tek tip kıyafetlerdir¹. İlgili bakanlığın kurumlara gönderdiği genelge ile formanın nasıl olması gerektiği bildirilir. Görsel olarak yansıttığı profesyonellik ve saygınlık kadar rahat olması, koruyucu olması da önemlidir. Hemşire kıyafetlerinin şekillenmesinde elbette hemşirelik mesleğinin ne koşullarda ortaya çıktığı rol oynamaktadır. Birkaç yüz yıl öncesinde yıllar savaşlarla geçerken hasta veya yara bakımı yapacak kişilere ihtiyaç had safhadadır. Buna karşın ihtiyacı karşılayacak eğitimli hemşire yok denilebilecek kadar azdır. Yaralılara yardım etmeyi dini bir vazife olarak gören rahibeler de bu dönemde, özellikle savaş yaralılarının bakımında görev almıştır. Bir yanıyla, sonraki yıllarda üniformalarda rahibe kıyafetlerinin yansımasını görmek mümkündür.
Üniforma olarak adlarılmasında ise Florence Nightingale’ın rolü vardır.²1853 yılında Kırım Savaşı’nda ilgili kişilerden kendisi ve eğitimindeki hemşireler için kapüşonlu pelerin, şal, lastik ayakkabı, önlük, yakalık, boydan elbise talebinde bulunmuştur³. Listedeki malzemelerin yılın mevsimine göre gönderilmesini istemiştir. Nightingale, hemşilerin giyim tarzıyla diğer kadınlardan ve görevlilerden ayrılmasını istemektedir.
Bu giyim tarzı örgün eğitime geçildiğinde de benzer bir şekilde devam etmiştir. Gri uzun kolllu uzun etekli bir iç kıyafetin üzerine beyaz önlük, beyaz yakalık ve beyaz kep…
Kıyafetin zamanla değişmesi ve daha modern bir hal alması hemşirelerin rahat çalışabilme ihtiyacının dikkate alınmaya başlanmasından ileri gelmektedir. Sonraki yıllarda ülkemizde hemşirelerin üniformaları beyaz kep, dizin en az 10 cm altında beyaz etek ve üzerine kalın kumaştan beyaz bir gömlek, beyaz çorap ve beyaz ayakkabılar ile tamamlanmıştır. Savaşlardan bugüne kurtarıcı rolü olan ve birçok erdemin sahibi hemşireleri en iyi yansıtan renk beyaz olmuştur. Elbette temizlik ve enfeksiyon yayılımında kontrolü kolaylıştıran bir renk olması sebebiyle de tercih sebebidir.
Aşağıdaki fotoğraf 1982 yılında bir Sağlık Fuarında çekilmiştir. Sağlık Fuarı’nda “Hemşire Olunuz” reyonunda mesleğin başlangıcından itibaren giyilen hemşire kıyafetleri ile Amiral Bristol okulu mezunlarının mesleki giysileri sergilenmektedir. Fotoğrafı Koç Üniversitesi Suna Kıraç Kütüphanesi Dijital Koleksiyonları içerisinde görüntüleyebilirsiniz
1990’lı yıllara kadar ülkemizde hemşireler bu üniformayla görev yapmıştır. 1990’lı yıllarda “kep” kullanımının yeterince hijyenik ve konforlu olmadığı tartışmaları gündemdedir. Giderek yoğunlaşan çalışma koşulları daha rahat ve hızlı hareketi sağlayan kıyafetleri gerekli kılmıştır. Kepin tokalarla başa tuttturulması baş ağrılarına sebep olmakta, sık sık düşmesi enfeksiyon yönünden risk taşımaktadır. Aynı zamanda etek yerine pantalon kullanımı da yayınlanan genelge ile 2004 yılında yasal hale gelmiştir.
Günümüzde “scrub” adı verilen medikal üniformalar kullanılmaktadır. Sık yıkamaya uygun, temizliği ve giyimi kolaylık sağlamaktadır. Hemşireler bu konuda ne düşünüyor derseniz, anketler ile görüşleri yansıtan makalelerden bir kaç tanesini kaynaklar kısmında bulabilirsiniz. Peki siz ne düşünüyorsunuz? Geçmişin ağırlığı ve üniformanın saygınlığı mı günümüzün amaca hizmet eden ve kolaylık sağlayan formaları mı?
Kaynaklar
- Üniforma. Türk Dil Kurumu Sözlükleri. (n.d.). Retrieved November 17, 2022, from https://sozluk.gov.tr/
- Houweling, L. (2004). Image, function, and style. AJN, American Journal of Nursing, 104(4), 40–48. https://doi.org/10.1097/00000446-200404000-00016
- The National Archives. (2021, March 24). Florence Nightingale -source 4. Retrieved November 17, 2022, from https://www.nationalarchives.gov.uk/education/resources/florence-nightingale/source-4/
Ek Kaynaklar
◊ Öner Yalçın, S., Torun, S., Kadığlu, F.G.(2014). Tıbbın kültür tarihi çerçevesinde hemşire üniformasinin evrimi. Mersin University Faculty of Medicine Lokman Hekim Journal of Medical History and Folkloric Medicine, 4(1). https://doi.org/https://dergipark.org.tr/en/pub/mutftd/issue/43169/523647
◊Bayraktar, D., Erzincanlı, S., and Khorshtd, L. (2016). Hastanede çalışan hemşi̇releri̇n üni̇formalarına Bakışı. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi. Retrieved November 17, 2022, from https://dergipark.org.tr/en/pub/egehemsire/issue/49328/630077
◊Çakın, N.Ş., Koç, S.(2016).Hastanelerde personel giyimi, kişisel görünüm politikaları ve hasta bakımına etkisi. Hemşirelikte Eğitim Ve Araştırma Dergisi;13(3),163-169.doi:10.5222/HEAD.2016.163
◊Hemşireler kepi rafa kaldırdı. (1998, January 20). Hürriyet.com.tr. Retrieved from https://www.hurriyet.com.tr/gundem/hemsireler-kepi-rafa-kaldirdi-39003290.
◊Bilgin, N. (1999, March 31). Kepli hemşire tarihe karışıyor. Sabah Gazetesi. Retrieved from http://arsiv.sabah.com.tr/1999/03/31/r11.html.
◊Hemşire kepi tarihe karışıyor… (2004, March 8). Milliyet Gazetesi. Retrieved from https://www.milliyet.com.tr/gundem/hemsire-kepi-tarihe-karisiyor-5112666
Yazar: İlknur Erkin